γεωλογική ιστορία

Πολύπλοκες και μακροχρόνιες γεωλογικές διεργασίες έχουν διαμορφώσει την εικόνα του Αιγαίου πελάγους και των νησιών, όπως τα γνωρίζουμε σήμερα. Πριν από 10 εκατομμύρια χρόνια, χρόνος ανυπολόγιστος για μας αλλά σχεδόν αμελητέος για την ιστορία της Γης, ο χώρος του Αιγαίου αποτελούσε ενιαία ξηρά, τη λεγόμενη Αιγαιίδα.

Στο πέρασμα των γεωλογικών αιώνων τμήματα της Αιγαιίδας βυθίζονταν και αναδύονταν. Κατά τον Πλειόκαινο (1,6 έως 5 εκατομμύρια χρόνια πριν) η θάλασσα κατέκλυσε οριστικά την περιοχή. Παράλληλα, η υποβύθιση της αφρικανικής πλάκας κάτω από την ευρασιατική προκάλεσε την έκρηξη ηφαιστείων και τη δημιουργία νησιών κατά μήκος μιας νοητής γραμμής, που ονομάζεται σήμερα ηφαιστειακό τόξο του Αιγαίου.

Ανάμεσα σ’ αυτά τα νησιά ήταν και η Κίμωλος, που πιθανά να αποτελούσε τότε ενιαίο νησί με τη Μήλο, την Πολύαιγο και την Αντίμηλο. Η ηφαιστειακή δραστηριότητα διήρκεσε περίπου 2 εκατομμύρια χρόνια, για να σιγήσει τελικά εδώ και περίπου 100.000 χρόνια. Κατά το διάστημα αυτό και καθώς η στάθμη της θάλασσας συνεχώς άλλαζε, τα τέσσερα νησιά άλλαζαν κι αυτά μορφή και άλλοτε ενώνονταν, άλλοτε χωρίζονταν μεταξύ τους.

Η ακριβής ακολουθία των γεγονότων δεν είναι γνωστή, φαίνεται όμως ότι, κανένα από τα τέσσερα νησιά δεν ενώθηκε έκτοτε με την ηπειρωτική χώρα. Το γεγονός αυτό υποδεικνύεται από την παρουσία μεγάλου αριθμού ειδών φυτών και ζώων, που είναι ενδημικά, δηλαδή συναντώνται αποκλειστικά μόνο σε αυτό το νησιωτικό σύμπλεγμα. Η ύπαρξη δύο ενδημικών σπονδυλόζωων δείχνει ότι η απομόνωση των νησιών αυτών χάνεται πράγματι στα βάθη των αιώνων.

ορυκτός πλούτος

Το υπέδαφος της Κιμώλου αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από ηφαιστειακά πετρώματα, αρκετά από τα οποία έχουν εμπορικό ενδιαφέρον και στηρίζουν την οικονομία του νησιού από την αρχαιότητα.  Τα σημαντικότερα ορυκτά της Κιμώλου και των γύρω νησίδων είναι: ο μπεντονίτης, ο καολίνης και ο περλίτης. 

Μπεντονίτης: Έχει ποικίλες χρήσεις στη βιομηχανία (γεωτρήσεις πετρελαίου, χυτήρια, σιδηρομεταλλουργία, στεγανώσεις), στη γεωργία και τη φαρμακευτική. Στην Κίμωλο, η πιο αξιόλογη παρουσία μπεντονίτη εντοπίζεται στην περιοχή των Πράσσων, όπου βρίσκεται και το μοναδικό ενεργό ορυχείο του νησιού. Παλιότερες θέσεις εξόρυξης φαίνονται στις νότιες ακτές του νησιού (Στέντας, Εννιάς, Φυκιάδα, Δέκας) και στην Πολύαιγο.

Καολίνης: Πρόκειται για τη γνωστή από τους αρχαίους «κιμώλια γη», που χρησιμοποιούταν ως σαπούνι για το πλύσιμο των ρούχων. Σήμερα, χρησιμοποιείται κυρίως στη βιομηχανία χαρτιού, στα κεραμικά, στη βιομηχανία ελαστικών και στην τσιμεντοβιομηχανία. Στην Κίμωλο απαντάται στις νότιες ακτές του νησιού, ενώ εξόρυξή του έχει γίνει μόνο στην τοποθεσία Καλαμίτσι.

Περλίτης: Η υφή του χαρακτηρίζεται από την παρουσία μικρών σφαιριδίων, που θυμίζουν μαργαριτάρια (πέρλες). Αποτελεί άριστο υλικό για θερμομόνωση, ηχομόνωση και πυροπροστασία, και χρησιμοποιείται ως αδρανές υλικό σε οικοδομικά υλικά. Χρησιμοποιείται ως διηθητικό φίλτρο στη βιομηχανία τροφίμων και στην παραγωγή πόσιμου νερού. Επίσης, αποτελεί άριστο βελτιωτικό εδάφους. Η παρουσία του στην Κίμωλο έχει επιβεβαιωθεί στην τοποθεσία Ξαπλοβούνι.

Δομικά υλικά (πόρια): Μέχρι το 1960, στην Κίμωλο υπήρχε έντονη δραστηριότητα στην κατασκευή κυβόλιθων από λευκό ηφαιστειακό πέτρωμα, τον τόφο. Αυτά είναι τα λεγόμενα πόρια, τα οποία χρησιμοποιούνταν ως δομικό υλικό όχι μόνο στην Κίμωλο, αλλά και στην Αθήνα και στον Πειραιά. Απομεινάρια της εξόρυξής τους είναι ορατά στους σωρούς από θρυμματισμένες πέτρες στις περιοχές Κλήμα, Καρά και Άγιο Μηνά.

γεωθερμία - θερμές πηγές

Στην Κίμωλο αναβλύζουν θερμές πηγές σε δύο τουλάχιστον τοποθεσίες (Πράσσα και Αγιόκλημα), που δεν έχουν μέχρι τώρα αξιοποιηθεί. Η υψηλή θερμοκρασία του νερού (46^ο–56^οC) ήταν η πρώτη ένδειξη για την παρουσία υπόγειων θερμών δεξαμενών, που στη συνέχεια επιβεβαιώθηκε με γεωτρήσεις. Η θερμότητα που περικλείεται σ’ αυτές τις δεξαμενές αποτελεί αξιοποιήσιμη μορφή ενέργειας, τη γεωθερμία. Σήμερα, η γεωθερμία στην Κίμωλο χρησιμοποιείται για τη λειτουργία μονάδας αφαλάτωσης νερού. Ωστόσο είναι πιθανή η ύπαρξη βαθύτερων και πιο θερμών ταμιευτήρων, που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν απευθείας για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.